Νόμπελ Χημείας 2025: Σε τρεις επιστήμονες για την ανάπτυξη μεταλλο-οργανικών δομών

Στους Susumu Kitagawa, Richard Robson και Omar Yaghi απονεμήθηκε το φετινό βραβείο Νόμπελ Χημείας την Τετάρτη 08/10 από τη Σουηδική Βασιλική Ακαδημία Επιστημών στη Στοκχόλμη.

Οι νικητές τιμήθηκαν με το βραβείο χημείας για την ανάπτυξη ενός νέου τύπου μοριακής αρχιτεκτονικής. Οι κατασκευές που δημιούργησαν – μεταλλικά-οργανικά πλαίσια – περιέχουν μεγάλες κοιλότητες στις οποίες τα μόρια μπορούν να ρέουν μέσα και έξω. Οι ερευνητές τις έχουν χρησιμοποιήσει για τη συλλογή νερού από τον αέρα της ερήμου, την εξαγωγή ρύπων από το νερό, τη δέσμευση διοξειδίου του άνθρακα και την αποθήκευση υδρογόνου.

Η ανακάλυψη τους

Μέσω της ανάπτυξης μεταλλο-οργανικών πλαισίων, οι Susumu Kitagawa, Richard Robson και Omar Yaghi, έχουν προσφέρει στους χημικούς νέες ευκαιρίες για την επίλυση ορισμένων προκλήσεων που αντιμετωπίζουμε.

Μετά τις πρωτοποριακές ανακαλύψεις των φετινών νικητών, οι ερευνητές έχουν δημιουργήσει πολλά διαφορετικά και λειτουργικά μεταλλο-οργανικά πλαίσια (MOF). Μέχρι στιγμής, στις περισσότερες περιπτώσεις, τα υλικά έχουν χρησιμοποιηθεί μόνο σε μικρή κλίμακα.

Για να αξιοποιήσουν τα οφέλη των υλικών MOF για την ανθρωπότητα, πολλές εταιρείες επενδύουν τώρα στη μαζική παραγωγή και εμπορευματοποίησή τους. Μερικές έχουν πετύχει. Για παράδειγμα, η βιομηχανία ηλεκτρονικών ειδών μπορεί πλέον να χρησιμοποιεί υλικά MOF για να περιέχει ορισμένα από τα τοξικά αέρια που απαιτούνται για την παραγωγή ημιαγωγών.

Ένα άλλο MOF μπορεί αντ' αυτού να διασπάσει επιβλαβή αέρια, συμπεριλαμβανομένων ορισμένων που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως χημικά όπλα. Πολλές εταιρείες δοκιμάζουν επίσης υλικά που μπορούν να δεσμεύσουν διοξείδιο του άνθρακα από εργοστάσια και σταθμούς παραγωγής ενέργειας, για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Μερικοί ερευνητές πιστεύουν ότι τα μεταλλο-οργανικά πλαίσια έχουν τόσο τεράστιες δυνατότητες που θα είναι το υλικό του εικοστού πρώτου αιώνα.

Υπενθυμίζεται ότι έχουν απονεμηθεί 116 βραβεία Νόμπελ Χημείας σε 195 άτομα από το 1901. Από τους νικητές 8 ήταν γυναίκες. Ο νεότερος νικητής ήταν ο 35χρονος Frédéric Joliot και ο γηραιότερος ήταν ο 97χρονος John B. Goodenough.

Μόνο δυο επιστήμονες κατάφεραν να λάβουν δυο φορές το βραβείο Νόμπελ Χημείας. Πρόκειται για τους Frederick Sanger και Barry Sharpless.

Ποιος απονέμει τα βραβεία Νόμπελ

Ο Νόμπελ επέλεξε τη Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών για την απονομή των βραβείων χημείας και φυσικής, τη Σουηδική Ακαδημία για τη λογοτεχνία, το Ιατρικό Πανεπιστήμιο Karolinska της Σουηδίας για τη φυσιολογία ή την ιατρική και το νορβηγικό κοινοβούλιο για την ειρήνη.

Δεν είναι γνωστό ακριβώς γιατί ο Νόμπελ επέλεξε τη Νορβηγία για την απονομή του βραβείου ειρήνης, αν και αυτό μπορεί να αντανακλά το γεγονός ότι η Νορβηγία και η Σουηδία ήταν συνδεδεμένες σε μια πολιτική ένωση την εποχή που συνέταξε τη διαθήκη του. Το 1968, όταν η κεντρική τράπεζα της Σουηδίας γιόρταζε την 300ή επέτειό της, ίδρυσε το Βραβείο Οικονομικών Επιστημών στη Μνήμη του Άλφρεντ Νόμπελ με μια δωρεά στο Ίδρυμα Νόμπελ. Το βραβείο απονέμεται από τη Βασιλική Σουηδική Ακαδημία Επιστημών, σύμφωνα με τις ίδιες αρχές που ισχύουν και για τα άλλα βραβεία.

Ποιος αποφασίζει

Για τα βραβεία αποφασίζει η Νορβηγική Επιτροπή Νόμπελ, η οποία αποτελείται από πέντε άτομα που διορίζονται από το Νορβηγικό κοινοβούλιο. Τα μέλη είναι συχνά συνταξιούχοι πολιτικοί, αλλά όχι πάντα. Η τρέχουσα επιτροπή διευθύνεται από τον επικεφαλής του νορβηγικού παραρτήματος της PEN International, μιας ομάδας που υπερασπίζεται την ελευθερία της έκφρασης. Ένα άλλο μέλος είναι ακαδημαϊκός. Όλοι προτείνονται από νορβηγικά πολιτικά κόμματα και οι διορισμοί τους αντικατοπτρίζουν την ισορροπία δυνάμεων στο νορβηγικό κοινοβούλιο.

Ποιος μπορεί να κερδίσει

Η σύντομη απάντηση είναι: όποιος ταιριάζει στην περιγραφή που ορίζεται στη διαθήκη του 1895 του Σουηδού βιομήχανου Άλφρεντ Νόμπελ. Σύμφωνα με αυτή, το βραβείο πρέπει να απονέμεται στο πρόσωπο «που έχει συμβάλει περισσότερο ή καλύτερα στην προώθηση της αδελφοσύνης μεταξύ των εθνών, στην κατάργηση ή μείωση των μόνιμων στρατών και στην ίδρυση και προώθηση των ειρηνευτικών συνόδων».

Η πιο περίπλοκη απάντηση είναι ότι το βραβείο «πρέπει να τοποθετηθεί στο τρέχον πλαίσιο», σύμφωνα με τον Kristian Berg Harpviken, γραμματέα της επιτροπής απονομής, ο οποίος προετοιμάζει το έργο για τον φορέα απονομής. Συμμετέχει στις συζητήσεις, αλλά δεν ψηφίζει. «Θα εξετάσουν την παγκόσμια κατάσταση, θα δουν τι συμβαίνει, ποιες είναι οι παγκόσμιες τάσεις, ποια είναι τα κύρια προβλήματα, ποιες είναι οι πιο ελπιδοφόρες διαδικασίες που παρατηρούμε», δήλωσε στο Reuters. «Και οι διαδικασίες εδώ μπορεί να σημαίνουν οτιδήποτε, από μια συγκεκριμένη ειρηνευτική διαδικασία έως ένα νέο είδος διεθνούς συμφωνίας που βρίσκεται σε εξέλιξη ή που έχει πρόσφατα υιοθετηθεί».